O ΚΟΡΜΑΚΙΤΗΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ*
Του αείμνηστου Γενικού Βικαρίου Χωροεπισκόπου Ιωάννη Φοραδάρη
Είναι με ιδιαίτερη συγκίνηση που γράφω λίγα λόγια για την ιστορία του Κορμακίτη, της γενέτειράς μου, επ’ ευκαιρία της Εορτής του Προστάτη μας, μεγαλομάρτυρος Αγίου Γεωργίου.
Για μένα, εντελώς προσωπικά, ο Κορμακίτης είναι μια λέξη που μου προκαλεί συγκίνηση και δέος. Εκεί γεννήθηκα, εκεί ανατράφηκα, εκεί είδα το πρώτο φως της ημέρας, εκεί ένοιωσα το μεγαλείο του. Εκεί θα ήθελα κάποτε να αναπαυθώ, να γίνω ένα με τα χώματά του, τα ποτισμένα με το αίμα και ιδρώτα των προγόνων μας.
Πέρα από τα εντελώς προσωπικά μου αισθήματα είναι γενικά παραδεκτό πως ο Κορμακίτης υπήρξε ένα από τα πιο σημαντικά Mαρωνιτοχώρια μέσα από το διάβα της ιστορίας μας σ’ αυτόν τον τόπο. Ήταν το χωριό με τον μεγαλύτερο πληθυσμό, μακρυά από τις γραμμές αντιπαράθεσης και επηρεασμού, περιφρουρημένο από άλλα μικρότερα Mαρινωτοχώρια. Στο σύντομο αυτό σημείωμα μου, θα αναφερθώ σε ορισμένα μόνο ιστορικά έγγραφα που γράφτηκαν είτε από ιστορικούς, είτε από διάφορα άτομα για τον Κορμακίτη. Ιδιαίτερα όμως θα δώσω έμφαση σε μια σημαντική επιστολή που έστειλε στις 03.02.1868 ο Πρόξενος της Γαλλίας προς το Υπουργείο Εξωτερικών της χώρας του, σχετικά με μια επίσκεψη που έκανε στον Κορμακίτη.
Αλλά ας εξετάσουμε πρώτα από πού πήρε ο Κορμακίτης το όνομά του. Ο Ν. Γ. Κυριαζής στο βιβλίο του “Τα χωριά της Κύπρου” (1952) δίδει 2 εκδοχές. Η πρώτη είναι αυτή που υποστηρίζουν και οι περισσότεροι κάτοικοι του Κορμακίτη και είναι ότι, ενώ αυτοί έχουν έρθει από την περιοχή Κούρα του Λιβάνου, η ίδια όμως περιοχή δεν ήλθε. Στα Αραβικά ο μη ερχομός της περιοχής Κούρα αποδίδεται με τις λέξεις “Κουρ-ματζίτ” δηλαδή η Κούρα δεν ήλθε. H δεύτερη εκδοχή, την οποία υποστηρίζουν αρκετοί ιστορικοί και χρονογράφοι, μεταξύ των οποίων ο Στέφανος Λουσίν, ο Μαρίτι κ.α. είναι ότι παρά το ακρωτήριον Κορμακίτη υπήρχε παλαιά πόλις με το όνομα Κόρμα ή Κορμία. Υπάρχει μεγάλη πιθανότητα, οι πρώτοι Μαρωνίτες που ήλθαν από τα μέρη του Λιβάνου περί τον δέκατον και ενδέκατον αιώνα ή και ακόμη Μαρωνίτες που ζούσαν στην Κόρμα ή Κορμία να έκτισαν νέο χωρίο στην περιοχή του ακρωτηρίου και να το ονόμασαν Κόρμα-Ζτίτε ή Κόρμια-Ζτίτε δηλαδή νέα Κόρμα ή Κορμία. Το γεγονός ότι παρά την τοποθεσία Γαλάλα και Κόρνο υπήρχαν παλαιές εκκλησίες της Παναγίας και του Αγίου Γεωργίου αντίστοιχα, μαρτυρεί ότι στα μέρη αυτά θα πρέπει να υπήρχαν αρχαίες πόλεις και πολιτισμοί που αφανίσθηκαν στο πέρασμα του χρόνου.
Οι πρώτες ιστορικές πληροφορίες που κατέχουμε για τον Κορμακίτη προέρχονται από τον ιστορικό Ντουάχη στο βιβλίο του “Η Ιστορία των Καιρών” (σελ.205). Συγκεκριμένα αναφέρει ότι “κατά το 1534 εννέα εχθρικά πλοία αφίχθησαν εις Κύπρο από το δυτικό μέρος και απεβίβασαν στην Νήσο 500 στρατιώτες. Αυτοί επετέθησαν κατά του Μαρωνιτικού χωρίου Κορμακίτη, ελεηλάτησαν τις εκκλησίες του, έρριψαν κατά της γης τα Άγια Μύρα και τα Άγια Μυστήρια και κατέκαυσαν τα σπίτια του χωρίου”.
Η επόμενη σημαντική ιστορική πληροφορία προέρχεται από μια επιστολή/έκθεση του Αιδεσιμοτάτου Πατρός Βαρθολομαίου Σκάνταρ προς τον Επίσκοπον Ηλία Τζεμαϊέλ, Αρχιεπίσκοπο Μαρωνιτών Κύπρου το 1776.
* Το άρθρο αυτό γράφτηκε το 1960 και δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα ‘’Ελευθερία’’. Αναδημοσιεύτηκε με έγκριση του Ιδρύματος Χωροεπισκόπου Ιωάννη Φοραδάρη.
Η επιστολή αυτή βρίσκεται στο δεύτερο Αρχείο (σελ.504) του Μαρωνιτικού Πατριαρχείου στο Πκέρκε του Λιβάνου. Συγκεκριμένα για τον Κορμακίτη γράφει: “Οι Μαρωνίτες στο χωρίο Κορμακίτη είναι 139 μαζί με τον ιερέαν των. Η εκκλησία είναι επ’ ονόματι του Αγίου Γεωργίου και είναι ετοιμόρροπος. Τα έσοδα της μερικά ελαιόδενδρα και λίγα χωράφια. Οι ιερείς ζουν από την γεωργία. Μερικοί κόβουν ξύλα και τα πωλούν στο παζάρι για να συντηρήσουν τα τέκνα τους και να πληρώσουν τους φόρους τους”.
Κατά την άποψη μου η πιο αξιοσημείωτη και ενδιαφέρουσα ιστορική αναφορά για τον Κορμακίτη, είναι η έκθεση που έγραψε ο Πρόξενος της Γαλλίας στην Κύπρο προς τον Υπουργό Εξωτερικό της Γαλλίας σχετικά με επίσκεψη που έκανε στον Κορμακίτη στις 03.02.1868 συνοδεύοντας τον τότε Αρχιεπίσκοπο Μαρωνιτών Κύπρου κ.κ. Ιωσήφ Τζιάτζια (1843-1882), ο οποίος αφίχθει στην Κύπρο από τον Λίβανο για ποιμαντορική επίσκεψη.
Λόγω της σπουδαιότητας της επιστολής αυτής δίδεται πιο κάτω πιστή μετάφραση από το γαλλικό κείμενο:
“Υπουργόν Εξωτερικών 3/2/1868
Υπουργείο Εξωτερικών
Παρίσσι – Γαλλία
Κύριε Υπουργέ,
Έχω την τιμήν να πληροφορήσω την Αυτού Εξοχότητα περί της αφίξεως στην Λάρνακα του Αρχιεπισκόπου Τζιάτζια των Μαρωνιτών της Κύπρου και της επιθυμίας του που μου έχει εκφράσει να τον συνοδεύσω, κατά την διάρκεια της ποιμαντορικής του επίσκεψης στα Μαρωνιτικά χωριά, και να του παράσχω βοήθεια για διευθέτηση των υποθέσεων της μικράς του κοινότητος. Μου ήταν δυνατό να ανταποκριθώ στην παράκληση του και να πραγματοποιήσω το ταξίδι αυτό κατά την διάρκεια του περασμένου μηνός. Γι’ αυτό τον λόγω υποβάλλω έκθεση στην Αυτού Εξοχότητα.
Αναχωρήσαμε από την Λάρνακα πολύ πρωϊ και φτάσαμε στον Κορμακίτη που βρίσκεται στο βορειοδυτικόν άκρον της Νήσου, αφού προηγουμένως την διασχίσαμε διαγωνίως καθ’ όλον της το μήκος. Ο Κορμακίτης είναι το πιο ενδιαφέρον από τα πέντε υφιστάμενα Μαρωνιτικά χωρία τα οποία εδημιουργήθησαν από Μαρωνίτες μετανάστες από τον Λίβανο. Αυτές οι πληροφορίες προέρχονται από μίαν συγκέντρωση των Χριστιανών αυτών που είναι διεσπαρμένοι σ’ ολόκληρον την Νήσο, και οι οποίοι καταπιέζονται συγχρόνως και από τους Τούρκους και από τους Έλληνες. Ο αριθμός των υπήρξε πάντοτε περιορισμένος και σήμερον δεν υπερβαίνει τις χίλιες ψυχές. Ως εκ τούτου είναι καταφανές εις την Αυτού Εξοχότητα ότι η υποστήριξη που πρόσφερε σ’ αυτούς η Γαλλία και η οποία τους έκανε να έχουν Αντιπρόσωπον στο Μέγα Συμβούλιον της Λευκωσίας, είναι υποστήριξη αφοσίωσης μάλλον προς παράδοση, αφιλοκερδής παρά μέσον επηρεασμού, διότι είναι τόσο μικρός ο λαός αυτός που δεν μπορεί κανείς να βασισθεί.
Εις τον Κορμακίτην βρήκα έναν μικρόν Λίβανον ως προς τα ήθη, έθιμα και συμπάθεια. Μαζί με τον Αρχιεπίσκοπο Τζιάτζια, γίναμε δεκτοί με κωδωνοκρουσίες, με πυροβολισμούς από τους νέους, από μεγάλο πλήθος γερόντων και γυναικών, που έκαιαν αρώματα κατά την διάβασή μας. Αυτά τα έθιμα τα είχα δεί και στον Λίβανο όπου έμεινα για πολλά χρόνια. Αφίππευσα εις την οικίαν όπου έμενε ο Αρχιεπίσκοπος Τζιάτζια όπου ήλθαν όλοι οι πρόκριτοι του χωριού δια να παρουσιασθούν εις εμέ. Μετά οδηγήθηκα σε μία κατοικίαν χωρικού προορισμένη για μένα, λιτήν και αρκετά άνετη.
Εκτός από τα πνευματικά καθήκοντα προς το ποίμνιον του, που στερήθηκε για 18 ολόκληρα χρόνια ποιμαντορικής επίσκεψης, ο Αρχιεπίσκοπος Τζιάτζια είχε να κανονίσει διάφορα άλλα ζητήματα που ενδιαφέρουν του ποίμνιον του, καθ’ ότι οι κάτοικοι του χωριού αυτού προτιμούν να λύουν τις διαφορές τους φιλικά παρά να προστρέχουν εις τας Μουσουλμανικάς Αρχάς του Καζά. Δύναται να λεχθεί πως η Κοινότητα αυτή κυβερνάται σχεδόν από μόνη της μή έχοντας τίποτα άλλον με την Τουρκική διακυβέρνηση εκτός από την πληρωμή φόρων. Υπήρχαν αρκετά θέματα να διακανονισθούν όπως το πόσιμο νερό, σύνορα, παρεκκλίσεις του τοπικού κλήρου και παράπονα των κατοίκων των 5 χωρίων ως προς τον τρόπο είσπραξης των φόρων και για ορισμένα άλλα μέτρα της Κεντρικής Κυβέρνησης της Νήσου.
Εβοήθησα τον Μακαριώτατο να επιλύσει τις πιο πάνω δυσκολίες, ιδιαίτερα τις τελευταίες που απαιτούσαν και επιτόπια εξέταση. Είμαι ευτυχής να υποβάλω στην Υμετέρα Εξοχότητα ότι ο Μαρωνιτικός κόσμος είναι εργατικός, έντιμος και φιλήσυχος.
Παρ’ όλα αυτά κράτησα σημείωση των παραπόνων που έκρινα ότι είχαν βάση, ιδιαίτερα αυτών που είχαν σχέση με τους φόρους μεταξύ των γειτονικών χωρίων και των Μαρωνιτωχωρίων του ίδιου Καζά. Ένα από τα καθήκοντα μου μόλις επιστρέψω εις Λάρνακα είναι να επισύρω την προσοχή του Γενικού Κυβερνήτου για τα παράπονα αυτά.
Θα μου ήταν δυνατό να επεκταθώ κ. Υπουργέ, επί μακρόν δια τις εκδηλώσεις συμπάθειας προς την Γαλλία, τον Αυτοκράτορα και τον Αντιπρόσωπο του, τον Πρόξενο της Γαλλίας, από τους κατοίκους του χωρίου αυτού. Οι ιερείς στους ναούς των και οι κάτοικοι στις εκδηλώσεις και τα τραγούδια τους παρεκάλουν δια τη Γαλλία και δια τον Αυτοκράτορα της. Προσβλέπουν σ’ εμάς ως τους φυσικούς των προστάτες και μας έχουν πλήρη εμπιστοσύνη. Αποδεχόμενος τον πόθο των, υποσχέθηκα να διαβιβάσω τις εκδηλώσεις υποστηρίξεως προς την Αυτού Μεγαλειότητα και να διαβεβαιώσω ότι θα εργασθούμε για επανόρθωση σοβαρών αδικιών από μέρους των κατακτητών.
Μετά τριήμερον παραμονήν μου στον Κορμακίτη, ο οποίος δύναται να χαρακτηρισθεί σαν η πρωτεύουσα της περιοχής των Μαρωνιτών, κτισμένος εις τόπον μαγευτικόν, δενδρόφυτον, εύφορον, πλησίον της θαλάσσης, ανεχώρησα δια να συμπληρώσω την περιοδείαν μου επισκεπτόμενος και τα άλλα χωριά.
Ο Αρχιεπίσκοπος έστειλε τον Γενικόν Βικάριον του Χωρεπίσκοπο Νεεμάτ Αλλάχ Σάχιλη για να με συνοδεύσει, και έτσι επισκέφθηκα τα χωριά Καμπυλή, Καρπάσια, Ασώματος, Αγία Μαρίνα και το Μοναστήρι του Προφήτη Ηλία. Ετοίμασα δε και ένα σημείωμα, το οποίο αποτελεί παράρτημα της παρούσης μου επιστολής με αρκετά στατιστικά στοιχεία που είχα την ευκαιρία να περισυλλέξω από τα μέρη αυτά.
Έγινα δεκτός με την εκτίμηση όπως και στον Κορμακίτη και εν ονόματι του Μεγάλου Αυτοκράτορα προσέφερα δώρα εις τους Ιερείς δια τους Ναούς των, όσο και στους Προύχοντας δια τους ιθαγενείς των και ελπίζω πως η Υμετέρα Εξοχότητα θα εγκρίνει την πράξη μου αυτή.
Εις την ωραία μονή του Αγίου Παντελεήμονα έτυχα επίσης προθύμου και φιλικής υποδοχής. Ο Ορθόδοξος Επίσκοπος έστειλε εις προϋπάντηση μου όλους τους μοναχούς του και εκτύπησε τις καμπάνες του μοναστηρίου. Ηθέλησε να με φιλεύσει τόσο κατά τον πηγαιμόν μου όσο και κατά την επιστροφή μου.
Στις 20 Ιανουαρίου επέστρεψα στη Λάρνακα. Είμαι πεπεισμένος κ. Υπουργέ ότι η περιοδεία μου αυτή θα έχει καλές επιδράσεις προς την Μαρωνιτική Κοινότητα τόσο από ηθικής όσο και από υλικής άποψης. Ο Αρχιεπίσκοπος Τζιάτζια μου απεύθυνε θερμότατες ευχαριστίες επ’ ευκαιρία του διαβήματος μου στο οποίον φαίνεται να δίδει μεγάλη σημασία.
Στατιστικά στοιχεία που συνέλλεξε ο Γάλλος Πρόξενος για τα Μαρωνιτικά χωριά το 1868
Ο πληθυσμός των Μαρωνιτών της Κύπρου έχει συγκεντρωθεί κυρίως στις πόλεις της Λευκωσίας και Λάρνακας και σε πέντε χωριά βρισκόμενα στο βορειοδυτικόν άκρον της Νήσου, ήτι τον Κορμακίτη, Ασώματο, Αγία Μαρίνα, Καρπάσια και Καμπυλή. Για τα πέντε αυτά χωριά πάρθηκαν πληροφορίες επί τόπου και από ασφαλείς πηγές.
Κορμακίτης *
Υπάρχουν 300 κάτοικοι, 44 ζεύγη βοών, 800 εκτάρια γης δια σιτάρι, κριθάρι και βαμβάκι (τα δημητριακά καλλιεργούνται σε αφθονία στο μέρος αυτό).
Η επόμενη αναφορά που βρήκαμε για τον Κορμακίτη είναι σε έκθεση του Αρχιεπισκόπου Νεεμέτ Αλλάχ Σελουάν (1892-1905) που αναφέρεται για την τελευταία του επίσκεψη στην Κύπρο το 1905. Σχετικά για τον Κορμακίτη η έκθεση αναφέρει :
«Αγόρασα αντί £8 στερλινών οικόπεδο στο μέσο του χωριού για την οικοδόμηση νέας εκκλησίας για να χωρέσει όλους τους κατοίκους. Η υφιστάμενη εκκλησία του Αγίου Γεωργίου είναι μικρή και ετοιμόρροπη».
Η επόμενη ιστορική αναφορά αναφέρεται στην καθαγίαση του Καθεδρικού Ναού του Αγίου Γεωργίου το 1933. Η Κυπριακή εφημερίδα «Νέος Κυπριακός Φύλαξ» έγραψε στις 27 Οκτωβρίου 1933 τα πιο κάτω:
«Εγκαίνια Μαρωνίτικης εκκλησίας»
Την πρωίαν της περασμένης Κυριακής ετελέσθησαν μετά την λειτουργίαν- εις την Συριακήν γλώσσαν, καταληπτήν βεβαίως μόνον εις τους ολίγους ιερωμένους – τα εγκαίνια της Μαρωνιτικής εκκλησίας Αγίου Γεωργίου εις Κορμακίτην, της οποίας η ανέγερσις ήρχισε προ 20 ετών υπό του Αρχιεπισκόπου κ.κ. Πούλου Αουάτ μεθ’ ενός επισκόπου και ενός ιεροψάλτου αφιχθέντων επί τούτω εκ Συρίας. Την τελετήν ετίμησε και η Α.Ε. ο Κυβερνήτης, καθώς και ο Διοικητής Κυρηνείας κος Ντένις και ο Συντηρητής των Δασών Δρ. Άννουιν και λοιποί Άγγλοι και άλλοι αρκετοί ξένοι. Η ακολουθία είναι παρομοία προς την Ορθόδοξον.
Μετά την ακολουθίαν των εγκαινίων οι επίσημοι οδηγήθησαν εις το σχολείον της Κοινότητος όπου έγινε δεξίωσις του Κυβερνήτου, τον οποίον προσεφώνησεν από χειρογράφου ο κος Π. Πρενς, ευχαριστήσας δια την τιμήν να παρευρεθή κατά τα εγκαίνια και εκφράσας την λύπην των Μαρωνιτών δια την μετάθεσιν του. Η Α.Ε. απαντώσα είπεν ότι ευχαριστεί την Κοινότητα Μαρωνιτών δια την τιμητικήν πρόσκληση και την επαινεί διότι έφερεν εις πέρας τον Ιερόν Ναόν. Ως προς την μετάθεσιν του εκ Κύπρου είπεν ότι δεν είναι επιθυμία δική του η μετάθεσις, αλλ’ έργον της Κεντρικής Κυβερνήσεως και ότι αναγνωρίζει τα φιλικά συναισθήματα των Μαρωνιτών προς την Κυβέρνησιν. Λέγει ολίγας λέξεις ο Αρχιεπίσκοπος και η δεξίωσις κλείει δια του Αγγλικού Ύμνου».
Τελειώνοντας τη σύντομη αυτή ιστορική αναδρομή σημειώνω με πολλήν υπερηφάνεια ότι οι κάτοικοι του Κορμακίτη και των άλλων Μαρωνιτικών χωριών είναι αυστηρά προσηλωμένοι στις μαρωνιτικές τους ρίζες, αγαπούν τον Λίβανο, γη των προγόνων τους, όπως ακριβώς αγαπούν την ιδιαιτέρα πατρίδα τους Κύπρο.
Η γη του Κορμακίτη φιλοξενεί για αιώνες τώρα τις πιο κάτω εκκλησίες και ξωκλήσια και μοναστήρια. Δυστυχώς τα περισσότερα έχουν καταστραφεί.
* Σημειώνεται ότι στην επιστολή υπάρχουν στατιστικά στοιχεία και για τα άλλα Μαρωνιτικά χωριά.
1.Καθεδρικός Ναός Αγίου Γεωργίου. (καθαγιάστηκε το 1933)
2.Το Μοναστήρι των Μοναζουσών Καλογραιών του Αγίου Φραγκίσκου. (σε λειτουργήσιμη κατάσταση – κτίστηκε το 1935)
3.Εκκλησία Αγίου Γεωργίου των Καλογραιών. (σε λειτουργήσιμη κατάσταση – κτίστηκε το 1736)
4.Το ξωκλήσι της Παναγίας. (σε λειτουργήσιμη κατάσταση – κτίστηκε το 1453)
5.Το ξωκλήσι του Αγίου Γεωργίου του Σπόρου. (σε λειτουργήσιμη κατάσταση – κτίστηκε το 1750)
6.Εκκλησία Αγίου Ιωάννη Μάρωνα στην περιοχή Άγιος.(καταστράφηκε τελείως)
7.Ξωκλήσι του Αγίου Θεοδώρου (Μαρ Τάδρο) – (σώζεται το ημίκυκλο σχήμα του Αγίου Βήματος και οι πέτρινοι τοίχοι. Βρίσκεται μέσα στο χωριό δίπλα από το σπίτι του Ιωσήφ Κουμέττου Σάρρου)
8.Ξωκλήσι του Αγίου Κουρνούτα στην περιοχή Κουρνούτα. (καταστράφηκε τελείως)
9.Ξωκλήσι του Προφήτη Ηλία στην περιοχή Πατσαλιές (καταστράφηκε τελείως)
10.Ξωκλήσι της Αγίας Μαύρης στην περιοχή Αγίας Μαύρης. (σώζονται μόνον οι τοίχοι)
11.Ξωκλήσι της Αγίας Μάρθας στην περιοχή “Τρίμιθος” .(καταστράφηκε τελείως)
12.Ξωκλήσι του Αγίου Νικοδήμου στην τοποθεσία Λαότρυπες. (καταστράφηκε τελείως)
13.Ξωκλήσια του Προφήτη Ηλία και του Αρχαγγέλου Μιχαήλ στην περιοχή Πετέλια.( κτισμένα δίπλα το ένα με το άλλο – υπάρχουν μόνο πέτρες)
14.Ξωκλήσι του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου στην περιοχή Στέρισσα (υπάρχουν μισογκρεμισμένοι τοίχοι)
15.Ξωκλήσι της Παναγίας στην περιοχή Γαλάλα (καταστράφηκε τελείως)
Ο θεός ας ευλογεί πάντοτε τον Κορμακίτη και όλα τα άλλα Μαρωνιτοχώρια.
