Αν επιθυμείτε να βελτιώσετε την πιστοληπτική σας ικανότητα, πρέπει να γνωρίζετε είναι ότι αυτό δεν μπορεί να συμβεί σε μερικές μέρες. Χρειάζονται χρόνια καλής συμπεριφοράς σε ότι αφορά στις οικονομικές σας υποχρεώσεις. Θα πρέπει να έχετε ένα ιστορικό που να δείχνει ξεκάθαρα ότι ανταποκρίνεστε έγκαιρα στις δόσεις των δανείων σας, στις πληρωμές των πιστωτικών σας καρτών και άλλων λογαριασμών (νερό, ηλεκτρικό, τηλέφωνα κλπ), στις φορολογικές σας υποχρεώσεις και γενικά οπουδήποτε οφείλετε χρήματα. Ο κάθε άνθρωπος ή νοικοκυριό, διενεργεί δεκάδες πληρωμές το χρόνο, οι οποίες καταγράφονται και χρησιμοποιούνται για την αξιολόγηση της πιστοληπτικής του ικανότητας ή του αξιόχρεου του. Το χτίσιμο του αξιόχρεου είναι μια δύσκολη και χρονοβόρα διαδικασία αλλά αξίζει τον κόπο.
Το αξιόχρεο δύσκολα χτίζεται και εύκολα μπορεί να χαλάσει. Πρέπει πάντοτε να είμαστε προσεχτικοί, να μη καθυστερούμε τις δόσεις μας και τους λογαριασμούς μας, και να μην αφήνουμε πουθενά υπόλοιπα. Αν είναι δυνατόν, να ελέγχουμε περιοδικά όλες μας τις υποχρεώσεις, για να είμαστε σίγουροι ότι δεν υπάρχουν εκκρεμότητες. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση ενός πολύ καλού φίλου, ο οποίος είχε αφήσει, κατά λάθος, 4 σεντ υπόλοιπο στην πιστωτική του κάρτα, και το υπόλοιπο αυτό είχε γίνει με €30, με τόκους και επιβαρύνσεις. Μια μικρή απροσεξία μπορεί να μας χαλάσει το αξιόχρεο μας.
Σε επίπεδο οικονομίας, η αξιολόγηση ενός δανειολήπτη, είτε πρόκειται για άτομο ή επιχείρηση έχει μεγάλη σημασία διότι οδηγεί σε καλύτερες επενδύσεις και οικονομική ανάπτυξη. Τα χρήματα πρέπει να προσφέρονται σε αυτούς που μπορούν να τα αξιοποιήσουν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο και μπορούν να αποπληρώσουν τα δάνεια τους. Παράλληλα, η ορθή αξιολόγηση των δανειοληπτών μειώνει στο ελάχιστο τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια.
Σε ατομικό επίπεδο, η αξιολόγηση της πιστοληπτικής ικανότητας ενός ατόμου ή επιχείρησης είναι πολύ σημαντική, καθώς αυτή καθορίζει το κόστος δανεισμού, αλλά και την εύκολη πρόσβαση σε δανεισμό. Άτομα ή επιχειρήσεις με ψηλή βαθμολογία πιστοληπτικής ικανότητας μπορούν να έχουν πιο εύκολη πρόσβαση σε δανεισμό, εφόσον τον χρειάζονται, και χαμηλότερο επιτόκιο. Αντίθετα, άτομα ή επιχειρήσεις με χαμηλή βαθμολογία συνήθως πληρώνουν περισσότερο και πολλές φορές δεν έχουν πρόσβαση σε δανεισμό. Για παράδειγμα, ένα άτομο ή επιχείρηση που ανταποκρίνεται στις υποχρεώσεις του, μπορεί να έχει πρόβλημα να πάρει ένα νέο δάνειο.
Η πρόσβαση σε δανεισμό είναι πολλές φορές πιο σημαντική από το κόστος δανεισμού, διότι ποτέ δεν ξέρεις, πότε θα χρειαστείς χρήματα. Είτε πρόκειται για άτομο, νοικοκυριό ή επιχείρηση, η εύκολη πρόσβαση σε δανεισμό εξασφαλίζει σταθερότητα και ασφάλεια. Για παράδειγμα, οι τράπεζες σήμερα προσφέρουν παρατράβηγμα στον τρεχούμενο μέχρι και τρεις φορές τον μηνιαίο μισθό, και ο πελάτης χρεώνεται μόνο αν χρησιμοποιήσει το παρατράβηγμα. Το ίδιο συμβαίνει και με την πιστωτική κάρτα, η οποία προσφέρει δωρεάν δάνειο για 40 περίπου μέρες.
Τα πιο πάνω οφέλη, και άλλα πολλά, μπορούν να απολαύσουν άτομα με ψηλή βαθμολογία πιστοληπτικής ικανότητας. Στο εξωτερικό, υπάρχουν υπηρεσίες πιστοληπτικής αξιολόγησης (credit agencies) που καταγράφουν όλες τις οικονομικές συναλλαγές των πελατών, αξιολογούν το αξιόχρεο τους και εκδίδουν αναφορές. Για παράδειγμα, αν κάποιο άτομο ζητήσει δάνειο, η τράπεζα θα ζητήσει μια έκθεση από την υπηρεσία, η οποία θα κρίνει κατά πόσο ο πελάτης μπορεί να πάρει δάνειο ή όχι. Η έκθεση αυτή περιλαμβάνει το ιστορικό του πελάτη, δάνεια και άλλες οφειλές που έχει σε άλλες τράπεζες και οργανισμούς, και σε πιο βαθμό ανταποκρίνεται στις υποχρεώσεις του.
Στην Κύπρο, δεν υπήρχαν στο παρελθόν τέτοια εργαλεία αξιολόγησης των πελατών, και αυτός είναι ένας λόγος που το τραπεζικό σύστημα κατέρρευσε ως χάρτινος πύργος. Οι τράπεζες πρόσφεραν δάνεια με μεγάλη ευκολία χωρίς να αξιολογούν τους πελάτες του, απλά τους ρωτούσαν αν είχαν άλλες υποχρεώσεις κάπου αλλού. Πολλοί πελάτες είχαν δάνεια από διαφορετικές τράπεζες. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση ατόμου που πήρε 20 δάνεια από 20 διαφορετικά συνεργατικά πιστωτικά ιδρύματα.
Η κατάσταση στην Κύπρο βελτιώνεται. Με την έλευση της τροϊκας, συμφωνήθηκε η δημιουργία ενός Κεντρικού Μητρώου Πιστώσεων από την Κεντρική Τράπεζα, στο οποίο έχουν πρόσβαση οι τράπεζες, για να αξιολογούν την πιστοληπτική ικανότητα των πελατών της. Το Κεντρικό Μητρώο Πιστώσεων καταγράφει όλα τα δάνεια των δανειζόμενων σε όλες τις τράπεζες είτε είναι εξυπηρετούμενα είτε όχι, αλλά δεν καταγράφει τις υπόλοιπες υποχρεώσεις, εκτός τραπεζών. Είναι μια καλή αρχή αλλά έχουμε δρόμο ακόμη.
Μάριος Μαυρίδης, Kαθηγητής Οικονομικών Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο, βουλευτής Κερύνειας, m.mavrides@euc.ac.cy
