Η βιωσιμότητα και η επάρκεια του εθνικού συστήματος συνταξιοδότησης, δηλαδή της κοινωνικής ασφάλισης, είναι βασικός πυλώνας σε μια σύγχρονη κοινωνία. Το ίδιο ισχύει και για την υγεία, την παιδεία, την κοινωνική πρόνοια κλπ. Η πολιτεία οφείλει να προσφέρει στους πολίτες της βασικά κοινωνικά αγαθά, ανεξαρτήτως ιδεολογίας. Το ζητούμενο είναι όπως τα εθνικά αυτά συστήματα (συνταξιοδότηση, υγεία, παιδεία, κοινωνική πρόνοια) θα πρέπει να χαρακτηρίζονται από βιωσιμότητα και επάρκεια και να προσφέρονται σε λογικό κόστος. Το παρόν άρθρο θα ασχοληθεί με το Σχέδιο Κοινωνικής Ασφάλισης στην Κύπρο.
Το Σύστημα Κοινωνικής Ασφάλισης στην Κύπρο είναι διανεμητικού χαρακτήρα, δηλαδή η χρηματοδότηση των συντάξεων προέρχεται από τις εισφορές των εργαζομένων. Οι συντάξεις των αυριανών συνταξιούχων (σημερινών εργαζομένων) θα χρηματοδοτούνται από τις εισφορές των αυριανών εργαζομένων, δηλαδή αυτών που σήμερα είναι παιδιά.
Στην Κύπρο, το Σύστημα Κοινωνικής Ασφάλισης λειτουργεί από το 1958 και καλύπτει τη βασική σύνταξη, ενώ από το 1982 το σύστημα προνοεί και για αναλογική σύνταξη, η οποία είναι ανάλογη των εισφορών του κάθε εργαζομένου. Δηλαδή, η σύνταξη γήρατος αποτελείται από το βασικό μέρος και το αναλογικό. Το βασικό μέρος της σύνταξης πληρώνει €419 το μήνα ενώ αναλογικό μέρος είναι ανάλογο των εισφορών (πέρα από εισφορά που απαιτείτε για την βασική σύνταξη).
Από την ίδρυση του, μέχρι και το 2014, το Ταμείο Κοινωνικών Ασφαλίσεων είχε περισσότερα έσοδα (εισφορές) από ότι έξοδα (συντάξεις και άλλα ωφελήματα, όπως ανεργιακό, ασθενείας, αναπηρίας κλπ), και δημιούργησε αποθεματικό ύψους €7.7 δισεκατομμύρια. Με βάση το Νόμο Περί Κοινωνικών Ασφαλίσεων, το αποθεματικό του Σχεδίου Κοινωνικών Ασφαλίσεων επενδύεται σε κυβερνητικά ομόλογα και η κυβέρνηση εγγυάται την καταβολή των συντάξεων. Πράγματι, τα τελευταία τρία χρόνια, η κυβέρνηση πλέρωσε γύρω στα €90 εκατομμύρια για να καλύψει το έλλειμμα στο λογαριασμό ανεργιακού, που είναι ένας από τους λογαριασμούς του Σχεδίου.
Τους τελευταίους μήνες γίνεται λόγος για κακοδιαχείριση από μέρους της κυβέρνησης του αποθεματικού του Ταμείου Κοινωνικών Ασφαλίσεων, επειδή η εκάστοτε κυβέρνηση δανειζόταν το αποθεματικό και το ξόδευε κατά το δοκούν, και ότι δεν το αποπληρώνει. Η πραγματικότητα είναι ότι με βάση το Νόμο, τα αποθεματικά του Ταμείου θεωρούνται έσοδα του κράτους, και καταγράφονται ως ενδοκυβερνητικός δανεισμός, αλλά δεν υπολογίζονται στο δημόσιο χρέος. Κατά κάποιο τρόπο, η κυβέρνηση εκμεταλλεύεται τα αποθεματικά του Ταμείου (που προέρχονται από εισφορές των εργαζομένων), μεταφέροντας την αποπληρωμή του στις επόμενες κυβερνήσεις και στις επόμενες γενεές.
Η πλέον ορθή πρακτική είναι τα αποθεματικά του Ταμείου να συνιστούν πραγματικό αποθεματικό, και να επενδύονται σε κυβερνητικά ομόλογα με άριστη διαβάθμιση ΑΑΑ, όπως είναι τα Γερμανικά, τα Αμερικάνικα, τα Καναδέζικα κλπ, για να είναι πλήρως διασφαλισμένα και διαθέσιμα ανά πάσα στιγμή (λόγω του ότι έχουν περισσότερη εμπορευσιμότητα στις αγορές).
Για να μπορέσει η κυβέρνηση να ξοφλήσει το χρέος των €7.7 δις προς το Ταμείο, θα πρέπει να το αντικαταστήσει με εξωτερικό χρέος, το οποίο θα αυξήσει το δημόσιο χρέος στο 140% του ΑΕΠ, εξέλιξη που θα θέσει την Κύπρο εκτός αγορών. Άρα, και να το ήθελε η κυβέρνηση, δεν θα μπορούσε να ξοφλήσει το χρέος της προς το Ταμείο Κοινωνικών Ασφαλίσεων. Η εγγύηση όμως της κυβέρνησης για τηδιασφάλιση των συντάξεων, είναι πιο σημαντική από τα €7.7 δις που χρωστά προς το Ταμείο.
Μάριος Μαυρίδης, Καθηγητής Οικονομικών και Βουλευτής, m.mavrides@euc.ac.cy