Της Δρ. Μαριλένας Καριολαίμου ( Αναπληρώτρια καθηγήτρια Γλωσσολογίας στο Πανεπιστήμιο Κύπρου, Πρόεδρος της Γλωσσολογικής Εταιρίας Κύπρου και επικεφαλής της Ερευνητικής ομάδας για την καταγραφή της Κ.Μ.Α)
Η δημιουργία διδακτικού υλικού αποτελεί δύσκολη δράση με ιδιαιτερότητες που απορρέουν από την υφή της κυπριακής αραβικής ως σοβαρά απειλούμενης γλώσσας και από το γεγονός ότι έχει πάψει να αποκτά φυσικούς ομιλητές μέσα από τη φυσιολογική διαδικασία της διαγενεακής μετάδοσης, δηλαδή της απόκτησης από τα παιδιά της μητρικής τους γλώσσας στη διάρκεια της επικοινωνίας τους με τους γονείς τους. Το ερώτημα που πρέπει πρωτίστως να απαντηθεί εδώ είναι: «Για ποιους ομιλητές προορίζεται το υλικό;». Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα είναι καίρια, επειδή γνωρίζουμε πολύ καλά ότι το διδακτικό υλικό που εκπονείται για τη διδασκαλία μιας γλώσσας είναι διαφορετικό εάν πρόκειται να διδαχθεί ως μητρική, ως δεύτερη ή ως ξένη γλώσσα, ή ακόμη, ως «γλώσσα προέλευσης» (heritage language). Επίσης, το υλικό διαφέρει ανάλογα με την ηλικία και το επίπεδο επάρκειας: διαφορετικό θα είναι το υλικό όταν προορίζεται για άτομα που γνωρίζουν σε κάποιο βαθμό τη γλώσσα και διαφορετικό όταν πρόκειται για εντελώς αρχάριους χωρίς καμία γνώση της γλώσσας ή –όπως συμβαίνει πολλές φορές στην περίπτωση των σοβαρά απειλούμενων γλωσσών– με παθητική γνώση της γλώσσας ή με ελάχιστα ακούσματα · διαφορετικό, επίσης, θα είναι το υλικό και η μεθοδολογία της διδασκαλίας ανάλογα με το αν πρόκειται για ενήλικες που μπορούν να εκλογικεύσουν τη διαδικασία μάθησης ή για παιδιά με τα οποία το παιγνίδι είναι αποτελεσματικότερο ως μέσο εκμάθησης μιας γλώσσας από ότι οι τυπικές, σχολικές πρακτικές. Σοβαρά υπόψη θα πρέπει, εδώ, να λάβουμε και τους οικονομικούς και χρονικούς περιορισμούς που τίθενται από το ερευνητικό πρόγραμμα και που δεν επιτρέπουν την ταυτόχρονη ανάπτυξη υλικού για όλες αυτές τις κατηγορίες.
Λαμβάνοντας υπόψη τη γενικά χαμηλή γλωσσική επάρκεια των ομιλητών κάτω των 30 στην ΚΜΑ, επικεντρωθήκαμε στην παραγωγή υλικού για ενήλικες, τηρώντας τις βασικές αρχές ανάπτυξης γλωσσικών μαθημάτων όπως περιγράφονται στο Κοινό ευρωπαϊκό πλαίσιο αναφοράς για τις γλώσσες του Συμβουλίου της Ευρώπης. Άμεσος στόχος μας η παραγωγή διδακτικού υλικού σε επίπεδο Α1 και απώτερος στόχος η παραγωγή υλικού σε επίπεδα Α1 έως Β2.
Πιο συγκεκριμένα, σε επίπεδο Α1 | Α2 τα περιεχόμενα αφορούν συνοπτικά τις ακόλουθες βασικές δεξιότητες: να μπορεί κανείς να κατανοεί και να χρησιμοποιεί καθημερινές εκφράσεις για να ικανοποιήσει βασικές ανάγκες· να μπορεί να μιλήσει σύντομα για τον εαυτό του και για τους άλλους· να είναι σε θέση να τοποθετεί τον εαυτό του στον άμεσο κοινωνικό χώρο και να συνομιλεί για απλά θέματα καθημερινής χρηστικότητας (να ρωτά την ώρα, να παίρνει πληροφορίες για την τιμή ενός προϊόντος, να ζητά νέα για την υγεία κάποιου)· τέλος, να περιγράφει σύντομα και απλά ένα άτομο ή αντικείμενο. Για το σκοπό αυτό σχεδιάστηκαν τα περιεχόμενα για 14 διδακτικές ενότητες από τις οποίες ολοκληρώθηκαν επτά ενότητες επιπέδου Α1 που αντιστοιχούν σε τριάντα (30) περίπου ώρες διδασκαλίας. Οι επτά αυτές διδακτικές ενότητες είναι οι ακόλουθες: ●Χαιρετισμοί, συστάσεις ●Ανταλλαγή προσωπικών πληροφοριών ●Άνθρωποι του χωριού ●Καθημερινή ζωή ●Το σπίτι μου ●Παραδοσιακά φαγητά ●Ελεύθερος χρόνος, ψυχαγωγία.
Κάθε διδακτική ενότητα οργανώνεται γύρω από τα ακόλουθα περιεχόμενα: (α) Επικοινωνιακές ή/και λεκτικές πράξεις: επικοινωνιακές πράξεις που μπορεί κανείς να διεκπεραιώσει με τη βοήθεια του λόγου, π.χ. να χαιρετίσει χρησιμοποιώντας τα κατάλληλα εκφραστικά μέσα ανάλογα με την ώρα, το περιβάλλον και το συνομιλητή, να παρουσιάσει τον εαυτό του με συντομία δίνοντας τις βασικές πληροφορίες που τον αφορούν, π.χ. το όνομα και το επίθετό του, το όνομα των γονιών του, το επάγγελμα, την ηλικία, τη διεύθυνση και τον αριθμό τηλεφώνου του κ.λπ. (β) Γραμματικά φαινόμενα, π.χ. οι ερωτηματικές αντωνυμίες για να μπορεί κάποιος να πάρει πληροφορίες, οι αριθμοί για να μπορεί να δίνει κανείς το τηλέφωνό του (γ) Λεξιλόγιο που σχετίζεται με το κάθε μάθημα (δ) Φωνητική ή/και ορθογραφικές συμβάσεις. Έτσι, οι τρεις πρώτες ενότητες έχουν αναλυτικά τα ακόλουθα περιεχόμενα:
Το υλικό που δημιουργήθηκε χρησιμοποιείται πιλοτικά στα επιμορφωτικά μαθήματα του ΥΠΠ. Αυτό μας επιτρέπει να ελέγξουμε την αποτελεσματικότητα του υλικού και να εντοπίσουμε αδυναμίες ή κενά που μπορεί να υπάρχουν ούτως ώστε να δράσουμε διορθωτικά. Το διδακτικό υλικό θα μπορεί να εμπλουτίζεται συνεχώς. Απώτερος στόχος είναι όλο το υλικό να τεθεί στη διάθεση όσων επιθυμούν να διδάξουν την ΚΜΑ.
Μέρος του διδακτικού υλικού αποτελεί και η συλλογή κειμένων με τίτλο «Xkiat tel δeca» που αποσπάστηκαν από τις συνεντεύξεις της δεύτερης φάσης. Πρόκειται για δεκαέξι (16) αφηγήσεις όπου οι ομιλητές/ομιλήτριες διηγούνται προσωπικά βιώματα ή ιστορίες χαρακτηριστικές της ζωής στον Κορμακίτη. Και οι δεκαέξι ιστορίες καταγράφτηκαν φωνητικά και αποδόθηκαν γραπτά. Αποτελούν, έτσι, ένα πρώτο δείγμα του Αρχείου που μπορεί να αξιοποιηθεί άμεσα. Ήδη, ορισμένες από αυτές χρησιμοποιήθηκαν στη θερινή γλωσσική κατασκήνωση που έγινε τον Αύγουστο του 2015 στον Κορμακίτη.
Η δημιουργία του διδακτικού υλικού ανέδειξε την ανάγκη να μελετήσουμε ορισμένα δομικά ζητήματα και να αναλύσουμε τη γλώσσα υπό το φως των νέων ομιλιακών δεδομένων· τέτοια ζητήματα είναι λ.χ. η περιγραφή και η ταξινόμηση των ρημάτων, η κατηγοριοποίηση των ονομάτων κ.λπ. Ταυτόχρονα, επιβεβαιώθηκε η ανάγκη για δημιουργία γλωσσικών πόρων, έργων, δηλαδή, υποδομής στα οποία θα μπορεί να ανατρέξει κανείς για να ενημερωθεί για τη δομή της γλώσσας. Οι γλωσσικοί αυτοί πόροι θα πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τη δομή της γλώσσας σήμερα και να είναι εύκολα προσβάσιμοι, π.χ. διαθέσιμοι στο διαδίκτυο. Η δημιουργία ενός χρηστικού λεξικού που θα υιοθετεί το νέο σύστημα γραφής και θα είναι εύχρηστο και εύκολα προσβάσιμο σε όλους τους ομιλητές ανεξαρτήτως του βαθμού επάρκειάς τους είναι ένα παράδειγμα. Με γνώμονα αυτή τη διαπίστωση, συγκεντρώθηκαν σε αρχεία Ecxel: (α) όλα τα ρήματα που σταχυολογήθηκαν από παλαιότερα λεξικά ή κείμενα ερευνητών που ασχολήθηκαν με την ΚΜΑ καθώς και όσα εντοπίστηκαν στις συνεντεύξεις, (β) όλα τα επίθετα στα δύο γένη και στον πληθυντικό αριθμό, (γ) όλες οι υπόλοιπες λέξεις της ΚΜΑ. Για είκοσι-πέντε (25) από τα ρήματα διαθέτουμε, επίσης, πίνακες κλίσης σε όλους τους χρόνους.
Το Αρχείο Προφορικής Παράδοσης είναι μια πολύτιμη συλλογή όχι μόνο γλωσσικών δεδομένων αλλά και στοιχείων που αναφέρονται στην ιστορία, τα ήθη, τα έθιμα και τη ζωή των Μαρωνιτών του Κορμακίτη. Η προσπάθεια είναι να συνεχίσει να εμπλουτίζεται με νέα ομιλιακά δεδομένα και ταυτόχρονα να δημιουργηθούν γλωσσικοί πόροι που θα μπορούν να αξιοποιηθούν από όλους τους ομιλητές/όλες τις ομιλήτριες.